Kalwaria na liście UNESCO
Kalwaria Zebrzydowska jako zabytkowy zespół architektoniczno-krajobrazowy i pielgrzymkowy – Bazylika, Klasztor OO. Bernardynów i Dróżki – będący unikalną wartością kulturową, przyrodniczą i kultową, został jako jedyna na świecie kalwaria, a jest ich w całej Europie ponad tysiąc, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa 1 XII 1999 r. na posiedzeniu Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO w Marrakeszu (Maroko) pod nazwą: „Krajobrazowy Zespół Manierystycznego Parku w Kalwarii Zebrzydowskiej”. Certyfikat wpisu na prestiżową listę Sanktuarium otrzymało 9 V 2000 r. podczas specjalnej uroczystości z rąk przedstawiciela UNESCO.
Dostanie się na wielce prestiżową, nobilitującą, światową listę nie jest sprawą prostą. Zgodnie z procedurą propozycję taką złożyć może rząd kraju na terenie którego znajduje się zabytek. Nie jest też sprawą łatwą opracowanie wymaganej dokumentacji. W przypadku Kalwarii – jej sporządzenie prof. Andrzej Tomaszewski, generalny konserwator zabytków, zlecił prof. Annie Mitkowskiej. Aby do tego doszło, w klasztorze kalwaryjskim odbyło się szereg posiedzeń osób zainteresowanych powyższym dziełem, któremu z ramienia OO. Bernardynów patronował ówczesny kustosz o. Oktawian Jusiak. Profesor Anna Mitkowska od 25 lat zgłębiała wiedzę o kalwaryjskim sanktuarium. Sama instrukcja przygotowania dokumentów obejmuje kilkadziesiąt stron (są one dostępne u gwardiana klasztoru). Szczegółowa charakterystyka obiektu dotyczy opisania stanu konserwacji oraz sporządzenia studium porównawczego, z uzasadnieniem dlaczego wśród danego gatunku ten właśnie obiekt proponuje się do wpisu na listę. Nad dokumentacją pracował ponad 11 tygodni dziesięcioosobowy zespół. W styczniu 1999 r. w Kalwarii gościł ekspert UNESCO dr Klaus von Krosgik. On to był głównym ekspertem w sprawie Kalwarii i na jego wniosek wspomniane miejsce poddano pod międzynarodową komisję, która miała „urzeczywistnić” nadzieje osób zaangażowanych w pozytywne załatwienie przedstawianej sprawy. Wynik głosowania okazał się jednomyślny; Kalwaryjski Park Religijno – Krajobrazowy został zaliczony do światowego dziedzictwa kultury. Dla stróżów tego niezwykłego miejsca jest to zachęta, by to dziedzictwo zachować dla przyszłych pokoleń.
Komitet dokonał wpisu na podstawie następujących kryteriów:
1.) Kalwaria Zebrzydowska stanowi wyjątkowy zabytek kultury, w którym krajobraz przyrodniczy wykorzystano jako otoczenie dla symbolicznego przedstawienia w postaci kaplic i dróg poszczególnych stacji Męki Chrystusa. W wyniku tego powstał przepiękny krajobraz kulturowy nacechowany wartościami duchowymi, w którym elementy przyrodnicze i sztucznie stworzone przez człowieka łączą się w harmonijną całość.
2.) Kontrreformacja pod koniec XVI w. doprowadziła do rozkwitu założenia Kalwarii w Europie. Kalwaria Zebrzydowska jest wybitnym przykładem tego rodzaju krajobrazowych dzieł w dużej skali, łącząc w sobie naturalne piękno i cele duchowe oraz zasady kompozycji barokowego parku.
Na liście Światowego Dziedzictwa znajduje się 788 (lipiec 2004) obiektów z całego świata – niepowtarzalnych dzieł człowieka i przyrody, które powinno się ocalić od zapomnienia. W Polsce jest dwanaście miejsc wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa: Zabytkowe Centrum Krakowa (1978), Kopalnia Soli w Wieliczce (1978), Obóz Koncentracyjny w Oświęcimiu (1979), Puszcza Białowieska (1979-1982), która jest obiektem wspólnym z Białorusią, Stare Miasto w Warszawie (1980), Stare Miasto w Zamościu (1992), Średniowieczne Miasto Toruń (1997), Zamek Krzyżacki w Malborku (1997), Krajobrazowy Zespół Manierystycznego Parku w Kalwarii Zebrzydowskiej (1999), Kościoły Pokoju (luterańskie) w Jaworze i Świdnicy (2002), Szlak Architektury Drewnianej (2003), Park Mużakowski (2004). Na świecie są to m. in.: Jerozolima, Watykan, Pałac w Wersalu, Pałac Cesarski w Pekinie i inne.
